Tỳ Khưu VISUDDHÀCÀRA
Hãy để những ai đến với bạn đều nhận được vầng quang hảo tâm không thể chối từ, cũng như khi rời xa, họ cảm thấy được cảm thông và can đảm hơn để đối mặt với cuộc đời đầy gian truân và nghiệt ngã này.
Hãy lắng nghe, hỡi các bạn! Tương tự một ngọn đèn rực sáng tuy bé nhỏ nhưng vĩnh hằng, chúng ta có thể thắp sáng nhiều ngọn đèn nhỏ lại, và nhìn kia! Có thể ta vẫn còn phải xua tan đêm đen tuyệt vọng, những âm u vọng tưởng để đem lại ánh sáng trí tuệ và tình thương vô nhiễm…
Sân hận – một cảm xúc huỷ hoại
Bạn có tức giận không? Dĩ nhiên tất cả chúng ta không ai phủ nhận điều đó. Đôi khi ta bực tức, khó chịu, cáu kỉnh. Chúng ta giận dữ hoặc điên tiết với người này hoặc người nọ vì lý do này hay lý do kia. Có nhiều sự việc, hoàn cảnh khiến chúng ta bực mình, khó chịu, thường làm chúng ta nổi cơn thịnh nộ giận dữ khi sự việc không xảy ra theo ý mình. Chúng ta muốn mọi việc được thể hiện theo một chiều hướng nào đó nhưng lại diễn biến theo chiều hướng khác, thế là ta lại đùng đùng nổi giận.
Đôi khi ta mong đợi một điều gì đó xảy ra (như tăng lương chẳng hạn) nhưng nó lại không xảy đến, ta cảm thấy bực mình, cáu kỉnh. Kế đó có kẻ trêu tức làm tổn thương lòng tự ái của chúng ta. Họ dễ dàng làm chúng ta nổi khùng.
Quả thật chẳng thiếu gì những trường hợp làm chúng ta nổi giận. Nếu chịu khó quan sát phản ứng và lời nói của chúng ta trong đời sống hàng ngày, ta sẽ thấy nhiều lúc mất bình tĩnh hoặc suýt chút nữa không kiềm chế được cơn giận. Sự tức giận qua cung cách nói, thái độ, nét mặt, sự bực tức trong giọng nói, gắt gỏng và lớn tiếng – và khi không còn kiềm chế được, chúng ta bắt đầu quát tháo, la hét, đá, đóng sầm cửa, đập bàn, đặt điện thoại mạnh tay hoặc thậm chí hành hung một người nào đó. Trong vài trường hợp cực độ, có người đã qua đời vì tức giận: khi cơn giận dữ lên cao độ, họ ngã ra chết vì chứng đột quỵ tim!
Sự giận dữ thay đổi theo cường độ. Với người nóng tính, nó dễ bộc phát; với người ôn hoà, họ có vẻ trầm tĩnh. Có kẻ vẫn nuôi lòng oán hận lâu dài sau khi cơn giận trôi qua trong khi người khác lại dễ dàng tha thứ. Dù trường hợp nào đi nữa, thì sự thật là trong chúng ta ai cũng có cảm giác tức giận, chỉ khác nhau ở mức độ và tần số cảm xúc. Ngay cả những người ôn hoà nhất cũng có lúc biểu lộ bực mình khó chịu khi sự chịu đựng vượt quá mức giới hạn hoặc chịu quá nhiều áp lực căng thẳng.
Chúng ta nên giận dữ không? Có sự tức giận nào được chấp nhận không? Giận dữ quát tháo người khác, mất bình tĩnh, đùng đùng nổi giận, tất cả những điều này đúng hay sai? Giận dữ là một lối sống giữa những con người trên cõi đời này chăng? Chúng ta đón nhận nó như thể được ban tặng và chấp nhận như là một điều tự nhiên không thể tránh được? Đọc báo hàng ngày, chúng ta thấy dẫy đầy cơn tức giận và lòng thù địch trên hành tinh chúng ta. Khi đọc tin tức về cuộc chiến tranh xung đột liên tục ở nhiều nơi trên thế giới, ta có dừng lại để tự hỏi tại sao con người không thể sống chung hoà bình như anh chị em được chứ? Sao chúng ta lại quá nhiều hiềm thù, tàn nhẫn, thiếu vắng lòng khoan dung? Vì cớ gì một số người sẵn sàng tàn sát những người vô tội để đạt tham vọng của mình? Tại sao các nước lại đua nhau chế tạo những vũ khí hạt nhân huỷ diệt mọi người trên thế giới? Sao lại có quá nhiều lo âu và ngờ vực lẫn nhau?
Sự sân giận bắt nguồn từ cõi lòng chúng ta và tình thương cũng thế. Chúng ta chắc chắn rằng sân hận là tội ác, phải triệt để ngăn cấm nó hoạt động trong trái tim và tâm hồn chúng ta. Nó là một cảm xúc mang mầm móng huỷ hoại tạo ra bao thống khổ trên đời. Nó phát sinh từ tâm, và ngay tại nguồn gốc khởi thuỷ này, nó phải được kiểm soát để loại trừ. Trong bài diễn văn mở đầu thành lập Tổ chức UNESCO của Liên Hiệp Quốc, điều này đã được khẳng định: “Vì chiến tranh bắt đầu từ tâm ý con người nên sự bảo vệ hoà bình cũng phải được thiết lập ngay từ nơi đó”. Santideva trong tác phẩm Bodhicaryavatara (Đường đi tới Giác ngộ) đã viết: “Ta đã giết biết bao người gây tội ác cho đủ đây? Số lượng này vô biên như bầu trời. Nhưng nếu ý niệm sân hận thù địch bị tiêu diệt thì tất cả kẻ thù sẽ không còn nữa”.
Sân hận làm đời ta đau khổ, nếu ta tiếp tục chấp nhận và không cố gắng chế ngự nó, có nghĩa là ta tiếp tục sống cuộc sống hỗn loạn. Cứ mỗi lần bực mình, khó chịu, tức giận, chúng ta lại bắt đầu thiêu đốt chính mình. Cảm giác cháy bỏng gia tăng theo cường độ của cơn giận; càng giận dữ, ta càng cháy bỏng nhiều hơn. Quả là một cảm giác vô cùng đau khổ. Bạn có thể quan sát điều này nơi chính bạn. Khi bạn rơi vào tâm trạng bực mình, tức tối, hãy quan sát trạng thái của tâm rồi bạn sẽ phát hiện ra được nỗi đau đớn thống khổ mà bạn đang chịu đựng trong lúc tức giận hoặc rối loạn.
Sân hận là tình trạng bất ổn của tâm. Đức Phật không bao giờ chấp nhận bất cứ sự sân hận nào. Đối với Phật giáo, hoàn toàn không có cái gọi là sân hận chánh đáng. Tất cả sự sân hận, dù ở mức độ nhẹ nhất cũng là bất ổn. Nó được xem như thuốc độc gây hại cho TÂM. Do đó, đức Phật kêu gọi chúng ta lấy tình thương báo đáp thay vì thù hận. Phật thuyết: “Lấy oán báo oán, oán ấy chất chồng. Lấy ân báo oán, oán ấy tiêu tan”. Có lúc Ngài cũng đã kêu gọi: “ Hãy chinh phục con người đầy thù hận bằng lòng từ ái”.
Để nhấn mạnh điểm này, trong buổi giảng đoạn pháp so sánh, đức Phật thuyết rằng thậm chí kẻ cướp chặt đứt chân tay của chúng ta, ta cũng không nên khởi sân hận dù nhỏ nhặt nhất. Nếu ta khởi lên một chút sân hận, nghĩa là ta không tuân theo lời chỉ dạy của Ngài. Thay vào đó, đức Phật khuyên ta nên thương xót kẻ hành hạ mình. Phật thuyết: “ Vì vậy, các ngươi phải rèn luyện chính bản thân mình”. Ngài nói tiếp: “Nếu tâm bình thì ác khẩu không khởi, tâm chỉ còn niềm cảm thông trọn vẹn và cởi mở, một tấm lòng đầy từ ái, không còn chi phối bởi bất cứ ác nghiệp nào. Với tâm từ bi rộng lớn, sâu thẳm vô biên, ta sẽ cảm hoá những kẻ ác nghiệp thoát khỏi sân hận và oán thù”.
Sự thành tựu tâm từ bi của đức Phật là thế đấy. Khi còn là một vị Bồ tát, trải qua vô số tiền kiếp chịu đựng biết bao tra tấn hành hạ đến chết vẫn không khởi lên một chút sân hận nào đối với kẻ hại mình. Trong kiếp cuối cùng đắc quả Phật, Ngài luôn thanh thản, không bao giờ đánh mất sự trầm tĩnh và an tịnh. Lúc con voi điên cuồng Nalagiri đâm bổ tới tấn công đức Phật, Ngài đã khuất phục nó bằng cách hướng lòng bi mẫn thương xót về nó. Thời gian 49 năm hoằng pháp của đức Phật không ngừng nghỉ là một minh hoạ về lòng bi thương xót chúng sanh.
Dĩ nhiên, đức Phật không phải là bậc giáo chủ duy nhất rao giảng lòng từ bi; các bậc giáo chủ khác đều làm như thế. Chú Kitô dạy: “Hãy yêu thương láng giềng của con như chính bản thân con”. “Nếu có ai đó tát vào má phải của con, con hãy chìa má bên trái ra”. Thánh Mahatma Gandhi, chủ trương bất báo động, dạy rằng: “Nếu máu phải đổ, thì đó hãy là máu của chúng ta. Hãy học tập lòng can đảm thầm lặng, thà chấp nhận chết quyết không giết hại kẻ thù. Với một kẻ mà sự sống có nghĩa là sẵn sàng chấp nhận cái chết trong tay đồng bào ruột thịt của mình nếu cần, thì không bao giờ giết hại họ”. Điều này gợi nhớ đến câu chuyện một vị sư bị một tay kiếm khách hung tợn đe doạ. Tay kiếm khách hét lên: “ Bộ nhà ngươi không biết ta là kẻ giết người không chớp mắt chứ?”. Vị sư đáp “Vâng, thưa ngài, tôi là kẻ sẵn sàng chết mà không chớp mắt đây!” . Trước một người dũng cảm như thế, tay kiếm khách quay bước bỏ đi.
Ngoài việc gây độc hại cho tinh thần, cơn sân hận và lòng thù địch còn tạo ra mối nguy hiểm cho cơ thể chúng ta. Y học đã khẳng định sự tức giận cùng những cảm xúc vô bổ khác đều góp phần tạo nên bệnh tật. Khi tức giận, cơ thể phóng thích một số hoá chất làm rối loạn sự điều hòa cơ thể. Nếu buồn phiền sân hận thường xuyên thì lâu dài sẽ dẫn đến nhiều bệnh tật như loét bao tử, rối loạn tiêu hoá, táo bón, cao huyết áp, rối loạn tim mạch, thậm chí ung thư.
Nói cách khác, sự trầm tĩnh và thanh thản giúp người ta ổn định tinh thần lẫn thể xác. Chúng ta sẽ khoẻ hơn, hạnh phúc và sống cuộc sống trọn vẹn hơn. Một số bệnh kinh niên, chẳng hạn như rối loạn tiêu hoá, sẽ không còn. Những bệnh trạng khác cũng có thể bị đẩy lùi dần. Sự thanh thản tươi sáng cuả tâm hồn thư thái biểu lộ qua dáng vóc, diện mạo chúng ta, đến đâu ai ai cũng quý mến. Chẳng ai trên đời thích chung đụng với kẻ cáu gắt, dễ nỗi giận bao giờ; thí dụ như một ông chủ lúc nào cũng chau mày tháo quát nhân viên, đều bị mọi người xa lánh và chán ghét, nhân viên sẵn sàng bỏ việc ra đi nếu có dịp. Ngược lại, một người chủ luôn vui vẻ, tốt bụng, sẵn sàng giúp đỡ, không bao giờ nổi nóng thì ai ai cũng yêu thương và quý mến. Với một người chủ như thế thì chẳng nhân viên nào bỏ đi dù nơi khác có trả lương cao hơn.
Thêm vào đó, tính tình đức hạnh của bạn gây ảnh hưởng với tất cả những ai tiếp xúc với bạn. Bạn sẽ là tấm gương cho người khác noi theo. Để thay đổi thế giới này, ngoài cách làm gương mẫu cho người khác noi theo còn cách nào khác tốt đẹp hơn, chân thực hơn nữa chứ? Đúng vậy, bằng cách thay đổi chính bản thân chúng ta và làm gương mẫu cho người khác, chúng ta đã thực sự đóng góp tích cực cho thế giới này tốt đẹp hơn. Điều đáng để chúng ta suy ngẫm là: Thế giới này là tất cả mọi người, mọi người làm nên thế giới này. Vậy nếu bạn thay đổi mọi người có nghĩa là bạn đang thay đổi cả thế giới. Và bạn hãy bắt đầu với chính bản thân mình. Sau cùng thì bạn cũng là một con người trong số những con người trên thế giới này đấy chứ? Do đó, khi bạn thay đổi chính mình có nghĩa là bạn đã thay đổi thế giới với ý nghĩ rằng thế giới này đã giảm đi một người nóng tính. Nếu thêm nhiều người tự thay đổi thì thế giới sẽ thay đổi thêm ở phạm vi đó. Sự xung đột và rối loạn trên thế giới sẽ sụt giảm khi có nhiều hơn nữa những người yêu chuộng hoà bình ở khắp nơi.
Nhận chân được tai hại mà cơn sân hận đem đến cho ta và tha nhân, chúng ta hãy xua tan nó đi và mở rộng tình nhân ái, quan tâm và chịu đựng, hiền hoà và tốt bụng. Đừng cư xử khắc nghiệt và cũng không nên làm cho kẻ khác bối rối, hoang mang, ngượng ngùng, sợ hãi. Hãy nhìn xem chung quanh chúng ta: thế giới này có quá nhiều đau khổ rồi, đừng chồng chất thêm nữa. Thay vào đó, chúng ta hãy tạo nên một nguồn sống an lành thanh bình, như thể một ngọn đèn thắp sáng cho cả thế giới để những ai đến với tình thương đều sống an lành, hạnh phúc hơn.
Quyết tâm hạn chế sân hận và ban rải tình thương chỉ là bước đầu tiên. Bước kế tiếp là làm thế nào để thực hiện được. Thật không dễ kiểm soát cơn giận khi nó bộc phát. Cần nhiều nỗ lực và sự khéo léo mới có thể chế ngự nó. Do đó, trong những trang sau, chúng ta sẽ thảo luận về phương hướng kiềm chế sân hận. Chủ yếu gồm có chánh niệm (jati) và quán chiếu sáng suốt (yoniso manasi kàra). Bằng cách chú tâm, ta có thể bóp tan cơn giận ngay khi còn trong trứng nước, ngay cả khi nó chuẩn bị khởi lên, và xét đoán nhiều khía cạnh nguyên nhân tại sao ta không nên bực tức, điều này sẽ nhắc nhở củng cố ý nguyện tha thiết tống khứ sự cáu kỉnh ra khỏi tâm thức ta ngay tức thời để buông bỏ nó như buông rơi một viên gạch nóng bỏng, nếu có thể nói như thế.
TK. VISUDDHÀCÀRA
